Autorem najobszerniejszego i najbardziej zbliżonego do wzorów europejskich poradnika dyplomatycznego epoki staropolskiej był Krzysztof Warszewicki. Urodzony w 1543 roku Mazowszanin większość dzieciństwa spędził poza Polską. Szczególnie istotny dla jego późniejszej orientacji politycznej okazał się kilkuletni pobyt na dworze Ferdynanda I Habsburga, późniejszego cesarza, a wówczas króla Czech i Węgier.
To tam Warszewicki przekonał się, na czym polegało prawdziwie dworskie życie, wraz z jego blaskami i cieniami (Polak znalazł się nawet w orszaku Ferdynanda na ślubie Marii Tudor i Filipa II w Londynie). Przede wszystkim jednak, była to znakomita okazja do zapoznania się ze specyfiką funkcjonowania renesansowej monarchii Habsburgów – tak pod pewnymi względami odmiennej od modelu polskiego. Lata spędzone na dworze Ferdynanda okazały się dla Warszewickiego wyjątkowo praktyczną szkołą życia politycznego, której naukom pozostał wierny niemal do końca swojego życia. Powróciwszy do kraju, zabawił chwilę na dworze któregoś z polskich magnatów, a następnie ponownie udał się na Zachód, tym razem w celu zdobycia formalnego wykształcenia. Po niedługim pobycie w Lipsku i Wittemberdze zatrzymał się na dłużej w Bolonii, popularnej wśród dobrze sytuowanej polskiej młodzieży tamtego czasu.
W wieku 21 lat Warszewicki był znów w kraju i rozpoczynał swą niezwykle burzliwą karierę polityczną, na początku pod okiem Adama Konarskiego, biskupa poznańskiego. Mazowszanin szybko dał się poznać jako znakomity mówca i całkiem zręczny polityk, który mógł liczyć na zrobienie błyskotliwej kariery. Jednakże rzeczywistość zweryfikowała te nadzieje. Zbytnie upodobanie do polemiki, gorący temperament, nie do końca czyste sumienie, często wadliwa ocena sytuacji, a także najzwyklejszy pech sprawiły, że częściej niż łaski i zaszczyty, spotykały go niebezpieczeństwa i problemy.
Podczas pierwszej elekcji viritim popierał Warszewicki kandydaturę Henryka Walezego (do którego nawet posłował w imieniu nuncjusza Laureo), którego interesów bronił wytrwale nawet po wyjeździe Francuza z Rzeczypospolitej. W czasie kolejnych elekcji za każdym razem znajdował się w obozie prohabsburskim. W 1575 roku poparł Maksymiliana II (syna Ferdynanda, na którego dworze przebywał w młodości), który po porażce zabrał go ze sobą do Ratyzbony. Za sprawą wstawiennictwa nuncjusza papieskiego, Warszewicki zdołał uzyskać przebaczenie Batorego, który pozwolił mu nawet wstąpić do siebie na służbę. Miał wówczas m.in. sposobność uczestniczyć w rokowaniach pokojowych z Moskwą oraz posłować do Szwecji.
Po śmierci Batorego dyplomata znów zdecydował się poprzeć kandydaturę habsburską, a konkretnie arcyksięcia Maksymiliana III, któremu towarzyszył pod Byczyną (1588). Tamtejsza porażka po raz kolejny wiązała się dla Warszewickiego z koniecznością opuszczenia kraju. Spędziwszy kilka lat na dworze Habsburgów w Pradze, udało się Warszewickiemu uzyskać przebaczenie Zygmunta III, który wszakże, choć przyznał mu pewną pensję, nie zdecydował się już na wykorzystanie dyplomatycznych talentów Mazowszanina, o co ten zabiegał. Krzysztof Warszewicki zmarł, w dużej mierze zapomniany, w 1603 roku w Krakowie. Ostatnie lata wypełniły mu podróże oraz działalność pisarska, którą zresztą parał się większość swojego życia. Warto podkreślić, że był on twórcą bardzo płodnym. W swych utworach szczególnie chętnie podejmował tematy teologiczno-moralizatorskie oraz polityczne, w których wykładał swoją wizję ustrojową, oscylującą wokół postulatu wzmocnienia władzy monarszej. Do tej ostatniej kategorii należą jego najbardziej znane dzieła: De optimo statu libertatis, Paradoxa, Turcicae oraz właśnie traktat poświęcony dyplomacji, De legato et legatione.
Najważniejsze źródła:
Boczek Bolesław, Krzysztofa Warszewickiego nauka o państwie i dyplomacji, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Historia Nauk Społecznych” 1957, z. 1, s. 81-196.
Czapliński Władysław: Jeszcze raz o Warszewickim, „Przegląd Historyczny” 1970, nr 61 (3), s. 498-506.
Ferring Robert L.: Christopher Varsevicius: Polish Renaissance Diplomat, Statesman, and Political Writer, „The Polish Review” 5 (1960), nr 2, s. 98-109.
Koehler Krzysztof: O traktacie De optimo statu libertatis Krzysztofa Warszewickiego, [w:] idem, Rzeczpospolita. Obywatelskość. Wolność. Szkice o polskim pisarstwie politycznym XVI wieku, Warszawa 2016, s. 321-336.
Lepri Valentina: Borderlands and Political Theories: Krzysztof Warszewicki Reader of Machiavelli, [w:] Polish Culture in the Renaissance. Studies in the arts, humanism and political thought, red. D. Facca, V. Lepri, Firenze 2013, s. 71-78.
Leśnodorski Bogusław: Polski Makiawel, [w:] Studia z dziejów kultury polskiej, red. H. Barycz, J. Hulewicz, Warszawa 1949, s. 257-279.
Tamborra Angelo: Krzysztof Warszewicki e la diplomazia del rinascimento in Polonia, Roma 1965.
Wierzbowski Teodor, Krzysztof Warszewicki 1543-1603 i jego dzieła. Monografia historyczno-literacka, Warszawa 1887.
Źródło graficzne:
https://stock.adobe.com/it/images/ancient-etching-of-the-court-dance-henri-iii-king-of-france-big-hall-full-of-elegant-nobles-having-fun-and-musicians-on-background-after-clouet-publ-on-magasin-pittoresque-paris-1848/274936619?prev_url=detail
